نویسنده:محمد حسین حقجو
 
لازم است ابتدا مقدماتی که حافظ قرآن باید رعایت کند، یادآوری شود، زیرا این پیشکردارها اگر چه ممکن است به ظاهر تأثیری در حفظ قرآن نداشته باشد، ولی قطعاً این گونه پیشینه‎ها زمینه‎ساز موفقیت و تداوم راه خواهد بود.
بسیاری از این امور اگرچه از مضامین روایات بدست می‎آید، ولی تجربه بزرگان و دوستان حافظ قرآن، مؤید آن است، زیرا قرآن و حفظ آن غیر از علوم و مطالب دیگر است، هدف از حفظ قرآن، رسیدن به کمال و معنویات است و تنها نمی‎توان به حفظ الفاظ بسنده کرد، بلکه باید مقدمه ساز برای آن اهداف عالیه باشد. سعی شود هنگام خواندن قرآن، دو زانو باشیم. در روایات تأکید زیاد شده که رو به قبله بخوابید، رو به قبله بنشینید، رو به قبله غذا بخورید و رو به قبله دعا بخوانید و رو به قبله قرآن تلاوت کنید.

اهمیت خواندن و حفظ قرآن
 

پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: اگر می‎خواهید با خدا سخن بگوئید پس قرآن بخوانید.[1]
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: قلوب هم مانند آهن زنگار می‎گیرد، سؤال شد با چه چیزی زنگار را باید زدود؟ فرمود: خواندن قرآن.[2]
امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: ثبات ایمان با خواندن قرآن است.[3]
حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: از خواندن قرآن غفلت نکن، زیرا قلب را زنده می‎کند و از گناه ترا باز می‎دارد.[4]
حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: کسی که قرآن می‎خواند، در درجات نبوّت قرار گرفته، غیر از آن که به او وحی نمی‎شود.[5]

1. پاکیزگی:
 

پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: مسیر ورود قرآن را پاکیزه و معطر نمائید.[6] اگر چه در بدو امر، این روایت پاکی ظاهری را مطرح کرده آن هم در دهان، ولی از روایات دیگر بخوبی استفاده می‎شود که پاکی تمام اعضاء مادی از قبیل گوش، چشم، زبان، دست و... را شامل خواهد شد، حتی اگر خواستار بهره‎گیری معنوی بیشتر باشیم، باید از ناپاک کردن تمام اعضاء بویژه سیستم‎های یاد شده، اجتناب کرده و نگذاریم، به گناه و حرام آلوده گردند. در این جا این نکته قابل ذکر است که اگر انسان بخواهد، به پرتگاه گناه و حرام کشانده نشود، باید از شبهات و انجام مکروهات در حد توان اجتناب نماید.
اگر چه وضو برای بسیاری از کارها خوب است و ثواب بیشتری را برای آن عمل بوجود می‎آورد، ولی برای خواندن قرآن و کارهای قرآنی لازم است.
آری انسان هنگامی که قرآن را از حفظ می‎خواند، مرور می‎کند، یا از رو می‎خواند، ولی دست خود را به الفاظ قرآن نمی‎زند، واجب نیست وضو داشته باشد، ولی در تمامی این مراحل خوب است خود را ملتزم نماید که با وضو باشد، زیرا که وضو به انسان نورانیّت و معنویت عنایت می‎کند. حتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: وضوی روی وضو، نور بالای نور است.[7]
اگر فضائی را برای کارهای قرآن بر می‎گزینید، خوب است پاک باشد. چه از نظر نجس و پاکی و چه از نظر معنوی بهتر است طهارت فضا و مکان نیز لحاظ شود.
برای این امر خوب است مساجد، حسینیه‎ها، آرامگاه امامزادگان و شهداء و حتی قبور مؤمنین را برای حفظ کردن انتخاب کنید. چون محل تردد ملائکه و رحمت الهی است.

2. یاری از قرآن برای نجات از شیطان:
 

قرآن می‎فرماید: وقتی می‎خواهید قرآن بخوانید از (حیله‎ها و مکرهای) شیطان رانده شده، از درگاه الهی، به خدای متعال پنا ببرید.[8]
روایات فراوانی هم در علت و آثار این امر از حضرات معصومین ـ علیهم السّلام ـ رسیده است، آنچه مهم است زمینه‎هایی که موجب جلب نظر شیطان می‎گردد، باید از بین برد و عوامل لازم را باید بوجود آورد، تا الطاف الهی را برای خود جذب کرد. آنگاه است که انسان می‎تواند، از معنویت و نورانیت قرآن جان خود را سیراب سازد و از خواندن قرآن بهره‎های همه جانبه علمی، معنوی و دنیوی و اخروی ببرد.

3. رو به قبله:
 

سعی شود هنگام خواندن قرآن، دو زانو باشیم. در روایات تأکید زیاد شده که رو به قبله بخوابید، رو به قبله بنشینید، رو به قبله غذا بخورید و رو به قبله دعا بخوانید و رو به قبله قرآن تلاوت کنید.
این رو به قبله بودن، ایجاد ارتباط قوی‎تر بوسیله قرآن و کعبه است و خود این گرایش ظاهری زمینه‎ساز پذیرش انوار الهی از طریق قرآن و کعبه می‎شود.

4. ترتیل قرآن:
 

خداوند در قرآن می‎فرماید: قرآن را بصورت ترتیل بخوانید[9] و در روایات ترتیل را معنا کرده‎اند چنانچه از امام رضا ـ علیه السّلام ـ نقل شده:
1. کلمات را صحیح ادا کنید.
2. وقتی به آیات علمی رسیدید، دقت کنید.
3. در آیات عذاب، قلوب خود را متذکر شوید.
4. همّت انسان برای پایان دادن آیات نباشد.
5. در هنگام خواندن آیات رحمت به خداوند امیدوار باشید و در هنگام قرائت آیات عذاب، خاشع باشید.[10]
ن: 632 م از امام علی ـ علیه السّلام ـ سؤال شد ترتیل چیست؟
فرمود: ترتیل اداء (صحیح) حروف و رعایت موارد وقف می‎باشد.
خداوند می‎فرماید: ای پیامبر برای اینکه قرآن در قلبت تثبیت گردد، آنرا بصورت ترتیل فرستادیم.[11]
در جای دیگر می‎فرماید: ای پیامبر قرآن را بصورت ترتیل بخوان.[12]

5. اندیشه کردن:
 

قرآن می‎فرماید: چرا در قرآن (هنگام خواندن) اندیشه نمی‎کنید، شاید در دلتان قفلی وجود دارد؟![13] چون در آیات کریمه دریای عمیق و اقیانوس موّاج معنویات و برکات است و درک آن‎ها هم، برای همه کس میسّر نیست. مگر به تدبّر کردن، شایسته است حافظ قرآن تدبر بیشتری نماید. چنانچه امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: بهره‎ای در قرائت قرآن نیست، مگر اینکه در ابعاد آن فکر شود.[14]
اصولاً تفکر کردن در تمام امور زندگی یکی از اصول پیشرفت انسان می‎باشد، ولی در امور معنوی و الهی تفکر و اندیشه کردن از سازندگی خاصی برخوردار است و برای تأکید این امر در قرآن کریم خداوند متعال صدها بار توصیه به اندیشه فرموده است و با واژه‎هایی چون: تفکر، تدبر، تعقل و... این امر مطرح شده است.
حافظ، قبل از حفظ قرآن باید به برکاتی که از قرآن می‎تواند بدست آورد، فکر کند و کسب آن برکات در پرتو اندیشیدن به قرآن و معارف و احکام آن است.  

6. خشوع در قرآن:
 

قرآن می‎فرماید:
آیا زمان آن نرسیده، که هنگام یاد خدا در قلوبشان، خشوع بوجود آید.[15]
قرآن را باید با احترام خواند، البته در تمام ابعادش، از نظر نشستن، خواندن، گرفتن قرآن، اداء کلمات و...
حافظ، چون چنین افتخاری نصیبش شده، که توفیق حفظ قرآن را یافته، باید با تمام وجود به اجزاء کوچک و بزرگ قرآن کاملاً احترام قائل شود، تا خداوند هم او را مورد لطف خود قرار دهد، زیرا که او به کتاب الهی، احترام قائل شده است.
اگر چه در قرآن توصیه شده، در راه رفتن، حرف زدن، خوردن، نشستن، معاشرت و... سعی کنید، غرور نداشته باشید، ولی در رابطه با کارهای قرآن باید نهایت تواضع را بخرج داد.
حافظ، نباید فکر کند که این لیاقت اوست، که حافظ تمام، یا قسمتی از قرآن شده، که در نتیجه به غرور وادار شود، بلکه باید بداند که این لطف ویژه خداست.
هر لحظه ممکن است، این لطف سلب شود. برای حفظ این نعمت الهی، باید از آفت کبر، بی‎توجهی، به خدا و عادی شدن نسبت به کارش پرهیز کند، تا نعمت، افزایش و یا تداوم یابد.

7. استماع قرآن:
 

یکی از نکات مهم این است که قاری، باید هنگام خواندن دیگران کاملاً توجه کند، حرف نزند، توجه داشته باشد، زمزمه دیگری نداشته باشد و...
خدای متعال می‎فرماید: وقتی قرآن خوانده می‎شود گوش دهید، شاید مورد رحمت الهی قرار گیرید.[16]
حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: کسی که مشتاق الهی است، به قرآن گوش دهد.[17]
حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: خواندن قرآن، بلای دنیوی را مرتفع می‎کند و گوش دادن به قرآن مشکلات آخرت را مرتفع می‎سازد.[18]
استماع قرآن غیر از شنیدن است، لذا در شنیدن موسیقی، غیبت و... آقایان می‎فرمایند: اگر شنیدن باشد، اشکال ندارد، ولی استماع حرام است، منظور از استماع این است که انسان همراه با گوش دادن دقت هم داشته باشد.
اگر چه گوش دادن برای حفظ نباشد باز هم باید همراه با دقت باشد.

8. تشویق و آموزش قرآن:
 

تشویق در کارهای نیک، برای انسان برآیند خوبی خواهد داشت، اگر انسان بتواند در حفظ قرآن، دیگران را تشویق کند برکات الهی زیادی برای او خواهد بود و علاوه مورد علاقه مترّبی قرار خواهد گرفت.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: بهترین شما کسانی هستند که خود قرآن بیاموزند و به دیگران نیز بیاموزند.[19]
رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: اگر زندگی سعادتمندانه می‎خواهی، مرگ را شهادت گونه دوست داری، نجات از ترس قیامت را علاقه داری، نور در تاریکی قیامت می‎خواهی، سیرابی، در روز عطش قیامت را خواهانی، برتری عمل در روز حساب را جویایی، پس قرآن تدریس کن زیرا که وقت گذاری در راه قرآن یاد خدا و نجات از شیطان است و برتری عمل در حساب می‎باشد.[20]

9. دعای ختم قرآن:
 

خوب است در پایان هر کار قرآنی، این دعا هم قرائت گردد. زیرا امام علی ـ علیه السّلام ـ توصیه فرموده‎اند:
اَللّهم اَشْرَحْ بالْقرآنِ صَدْری و اسْتَعْمَلْ بِالقُرانِ بَدَنی وَ نَوِّرَ بِالقُرْانِ بَصَری وَ اَطْلِقْ بِالْقُرْانِ لِسانی وَ اَعِنّی عَلَیْهِ ما اَیْقَیْتَنی فَاِنَّهُ لا حَوْلَ و لا قُوَةَ اِلّا بِکَ.[21]
خدایا در پرتو قرآن سینه‎ام را گشاده گردان، (حوصله بده) اعضاء بدنم را بوسیله عمل به آن نورانی نما، دیدگانم را بخاطر قرآن نورانی کن، زبانم را گویا گردان و در راه رسیدن به یقین در پرتو قرآن یاریم نما، زیرا که قدرت و توان بجز از مسیر تو ممکن نباشد.

نمایش پی نوشت ها:
[1] . حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ کنزالعرفان حدیث 2258.
[2] . کنز العرفان، حدیث 2441.
[3] . غررالحکم.
[4] . کنزالعرفان حدیث 2441.
[5] . کنزالعرفان حدیث4032.
[6] . بحارالانوار حدیث 93 ص 213.
[7] . وسائل ج 1 ص 265؛ الوضوء نور علی نور.
[8] . سوره نمل آیه 98.
[9] . 4 مزمل.
[10] . بحار 92 صفحه 215، مجمع البیان صفحه 316 جلد 5.
[11] . 32 فرقان.
[12] . 4 مزمل.
[13] . 24 محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ .
[14] . بحار ج 92 ص 211.
[15] . حدید 16.
[16] . اعراف آیه 204.
[17] . بحار ج 92 ص 20.
[18] . کنزالعرفان حدیث 4031.
[19] . کنزالعرفان خبر 2439.
[20] . بحار ج 92 صفحه 19.
[21] . بحار ج 92 ص 209.
 

/خ